Η σταδιακή μεταβολή της Τουρκικής Εξωτερικής Πολιτικής

Οι πρόσφατες ανακοινώσεις των νέων Υφυπουργών Εξωτερικών της Τουρκίας επιβεβαιώνουν την εδραίωση πια μιας ξεκάθαρης στροφής προς την ενσωμάτωση της ιδεολογίας στην εξωτερική πολιτική της γειτονικής χώρας. Μετά το πρόσφατο διορισμό του Ahmet Yildiz στην θέση του μόνιμου αντιπροσώπου της Τουρκίας στο ΟΗΕ, τουλάχιστον δυο από τους τρεις νέους υφυπουργούς Εξωτερικών – Nuh Yilmaz και Burhanettin Duran ― που ανακοινώθηκαν πριν λίγες ημέρες είναι προσκείμενοι στο ιδεολόγημα της Νέας Τουρκίας του Προέδρου Ερντογάν και του κυβερνώντος κόμματος,

O Ahmet Yildiz είναι μενδιπλωμάτης καριέρας αλλά είχε επίσης εκλεγεί ως βουλευτής του κυβερνώντος κόμματος, του AKP για την περίοδο 2018-2023, μεταξύ άλλων διορισμών δίπλα στον πρώην πρόεδρο Αμπντουλάχ Γκιούλ και του νυν προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Ο Nuh Yilmaz δεν είναι διπλωμάτης καριέρας. Δεξί χέρι του Υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, τον ακολούθησε στο Υπουργείο Εξωτερικών από την ΜΙΤ (κυβερνητική υπηρεσία πληροφοριών της Τουρκίας) όπου υπηρετούσε ο Φιντάνπριν αναλάβει το ΥΠΕΞ πέρσι.

Ο Burhanettin Duran είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων και γενικός συντονιστής της SETA, η «δεξαμενή σκέψης» (think tank) της κυβέρνησης και του AKP. Παρεμπιπτόντως ο Nuh Yilmaz έχει επίσης θητεύσει στην SETA ως ο πρώτος διευθυντής του γραφείου του οργανισμού στις ΗΠΑ, την περίοδο 2008-2011.

Χρέη υφυπουργού Εξωτερικών αναλαμβάνει και η Ayşe Berris Ekinciη οποία είναι διπλωμάτης καριέρας με οικονομικό υπόβαθρο, αλλά και πείρα σε θέματα που αφορούν την ενέργεια και τους υδάτινους πόρους. Έχει υπηρετήσει ως πρέσβης της Τουρκίας στην Κούβα την περίοδο 2016-2021. Αξίζει να σημειωθεί ότι έπαιξε ενεργό ρόλο στο να καταγγέλλει το εμπάργκο των ΗΠΑ κατά της Κούβας.

Σύμφωνα με νέες ανακοινώσεις, ο διορισμός των τριών νέων υφυπουργών σηματοδοτεί μια νέα δομή στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών όπου ο συνολικός αριθμός υφυπουργών αυξάνεται στους πέντε από τους τρεις που ήταν μέχρι σήμερα. Δηλαδή ο μόνος που αντικαταστάθηκε είναι ο γνωστός στην Ελλάδα διπλωμάτης καριέρας Burak Akçapar που προορίζεται να αναλάβει την Μόνιμη Αντιπροσωπία της Τουρκίας στα Ηνωμένα Έθνη στην Γενεύη. Ο Akçapar έπαιζε σημαντικό ρόλο στην διαδικασία διαλόγου με την Ελλάδα που βρίσκεται σε εξέλιξη διότι ήταν ο συνομιλητής της Ελληνίδας υφυπουργού Εξωτερικών Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου αναφορικά με τον πολιτικό διάλογο μεταξύ των δυο χωρών. Ταυτόχρονα ήταν ο ομόλογος του ετέρου υφυπουργού Εξωτερικών Κώστα Φραγκογιάννη για τα θέματα που άπτονται της θετικής ατζέντας όπως και επικεφαλής της τουρκικής αντιπροσωπίας του διαλόγου για τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ υπουργείων Αμύνης. Η μετακόμιση του στην Γενεύη εγείρει κάποια ερωτηματικά για τις επιπτώσεις στην ελληνοτουρκική προσέγγιση δεδομένου ότι η διαδικασία οικοδόμησης εμπιστοσύνης δεν βασίζεται μόνο σε ένα καλά δομημένο πλαίσιο αλλά και στην διαπροσωπική χημεία μεταξύ των ανθρώπων που την διαμορφώνουν.

Οι πληροφορίες από την Τουρκία λένε ότι μέρος του ελληνοτουρκικού διαλόγου θα αναλάβει ο Υφυπουργός Mehmet Kemal Bozay, ο οποίος θα συνεχίσει να χειρίζεται τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά θα επιβλέπει και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα, την Κύπρο, την Ρωσία, την Γαλλία, την Γερμανία, και την Αρμενία. Διπλωμάτης καριέρας με προηγούμενη προϋπηρεσία ως Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Bozay σηματοδοτεί μια συνέχεια αναφορικά με της πάγιες εστιάσεις της τουρκικές εξωτερικής πολιτικής.

Ο άλλος υφυπουργός Εξωτερικών, ο Yasin Ekrem Serim, παραμένει στην θέση του ως υπεύθυνος για προξενικά ζητήματα και για θέματα που αφορούν την τουρκική διασπορά.

Το νέο σχήμα των υφυπουργών απαρτίζεται από μόνο δυο διπλωμάτες καριέρας με βαθιά γνώση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας τους και από τρία πρόσωπα που εκπροσωπούν την ιδεολογική ταυτότητα της Νέας Τουρκίας. Παρόλο ότι οι διπλωμάτες καριέρας (Bozay και έχουν Ekinci) θα διαχειρίζονται τα χαρτοφυλάκια με την ΕΕ και τα κράτη μέλη της, τις ΗΠΑ και τον Καναδά, οι υπόλοιποι τρεις, πολιτικά και ιδεολογικά κινούμενοι, θα έχουν τους τομείς ευθύνης της Αφρικής, του Ινδό-Ειρηνικού, της Κεντρικής Ασίας, και χώρες με τις οποίες η Τουρκία βρίσκεται σε κρίση όπως το Ισραήλ, η Συρία, το Ιράν, και το Ιράκ μεταξύ άλλων.

Με άλλα λόγια, η στροφή προς μια πιο ιδεολογικά προσηλωμένη και αυτόνομη τουρκική εξωτερική πολιτική φαίνεται ότι καθιερώνεται σε σταθερή βάση. Ο περσινός διορισμός του Χακάν Φιντάνως υπουργού Εξωτερικών, προερχόμενος από τον σκληρό πυρήνα και επιτελείο του Προέδρου Ερντογάν, συνιστά την καθιέρωση αυτής της στροφής όπου η Τουρκία θα αναζητεί ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο με την στήριξη του λαού της και του ευρύτερου φάσματος του πολιτικού συστήματος.

Η καθεστωτική πια μορφή του κυβερνώντος κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία μαζί με τον ίδιο ηγέτη για 22 χρόνια καθιερώνει και επιβάλλει τις κατευθυντήριες γραμμές της εξωτερικής πολιτικής, που συνδυάζει τις παραδοσιακές και ιστορικές κατευθυντήριες γραμμές και εστιάσεις της Τουρκία μαζί με την προώθηση του ηγετικού ρόλου της Τουρκίας στο σουνιτικό κόσμο και στο λεγόμενο Παγκόσμιο Νότο, όπου μαζί με χώρες όπως η Κίνα και η Ρωσία, η Τουρκία προβάλλει την αναθεωρητική ρητορική υπέρ του αγώνα κατά των αποικιακών δυνάμεων (βλέπε μεγάλες δυτικές χώρες).

Το τι σηματοδοτούν αυτοί οι διορισμοί για την τουρκική εξωτερική πολιτική και για τις διμερείς μας σχέσεις είναι προς αξιολόγηση και θα πρέπει να μας απασχολούν έντονα όσο προχωράει η απαραίτητη θεσμοθέτηση ενός πλαισίου διαλόγου με την Τουρκία, προκειμένου να τον καταστήσουν ανθεκτικό  στις όποιες κρίσεις μπορούν να ξεσπάσουν στο μέλλον.

***

Δημήτρης Τριανταφύλλου, Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Συν-διαχειριστής του ιστότοπου edotoukia.gr.