Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης: Η τριετία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη

Μέρος όγδοο

Μετά το «Βρώμικο ’89», στις βουλευτικές εκλογές της 8ης Απριλίου 1990 η Ν.Δ. ανεδείχθη πρώτο κόμμα. Ωστόσο, οριακά με 150 βουλευτές, δεν κατόρθωσε να πάρει την αυτοδυναμία! Τελικά, με τη στήριξη του Θεόδωρου Κατσίκη της ΔΗ.ΑΝΑ., αλλά και με την ψήφο του Σαδίκ Αχμέτ, μουσουλμάνου της Θράκης που πολιτευόταν ως Τούρκος, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης.

Η εκλογική νίκη της Ν.Δ. συνέπεσε με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και τη συνεπακόλουθη κατάρρευση των

κομμουνιστικών καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης. Ο κόσμος έμπαινε σε μια νέα πολιτική – ιδεολογική φάση μετά τη συντριβή του ανατολικού σοβιετικού μοντέλου διακυβέρνησης. Στη νέα αυτή περίοδο επικράτησαν οι (νεο)φιλελεύθερες πολιτικές που δικαίωναν το πολιτικό πρόγραμμα της Ν.Δ., η οποία έδινε ιδιαίτερη έμφαση στις αποκρατικοποιήσεις, τη μείωση του κράτους και των δαπανών του και την απελευθέρωση της αγοράς.

Στη διάρκεια της θητείας του, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ήρθε αντιμέτωπος με μια διμέτωπη εσωκομματική αντιπολίτευση. Ο Μιλτιάδης Έβερτ τον υπονόμευε συγκαλυμμένα, ενώ ο Αντώνης Σαμαράς απροκάλυπτα, πράγμα που εξανάγκασε τον πρωθυπουργό να τον αποπέμψει από τη Ν.Δ. Στις 30 Ιουνίου 1993, ο Σαμαράς ίδρυσε την Πολιτική Άνοιξη και η δήλωση παραίτησης του τότε βουλευτή Κιλκίς Γιώργου Συμπιλίδη οδήγησε την κυβέρνηση στην απώλεια της εύθραυστης, ούτως ή άλλως, πλειοψηφίας της, με αποτέλεσμα τον Σεπτέμβριο του 1993 ο Μητσοτάκης να αναγκαστεί να διεξάγει πρόωρες εκλογές, οι οποίες ορίστηκαν για την 10η Οκτωβρίου.

Η τριετής διακυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη ήταν η πρώτη, μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που προχώρησε σε μέτρα περιορισμού της έκτασης και των παρεμβάσεων του κράτους. Έγιναν πολύ σημαντικές παρεμβάσεις στην οικονομία με την απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος και της κίνησης κεφαλαίων, με την απελευθέρωση μεγάλου μέρους της αγοράς των ενοικίων, του εμπορίου στα καύσιμα, ενώ καταργήθηκε ο έλεγχος τιμών πλην των φαρμάκων. Άλλαξε τα δεδομένα στην αγορά εργασίας με την εισαγωγή της μερικής απασχόλησης και της τέταρτης βάρδιας και την απελευθέρωση του ωραρίου των καταστημάτων. Μείωσε τον δημόσιο τομέα, ιδιωτικοποίησε την κινητή τηλεφωνία, προχώρησε τον διαγωνισμό για το αεροδρόμιο των Σπάτων όπως και την πραγματοποίηση των διαγωνισμών για τη γέφυρα του Ρίου – Αντιρρίου. Την περίοδο εκείνη υπεγράφη και η σύμβαση για το μετρό της Αθήνας. Ακόμα, ιδιωτικοποίησε τις αστικές συγκοινωνίες και εκκαθάρισε 66 προβληματικές επιχειρήσεις του ΟΑΕ. Καταργήθηκε εν μέρει το μονοπώλιο τόσο της Ολυμπιακής Αεροπορίας στις εσωτερικές πτήσεις όσο και των ΕΛΤΑ. Το καλοκαίρι του 1993 ψηφίστηκε νόμος που καταργούσε το κρατικό μονοπώλιο της ΔΕΗ στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Επίσης, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των προβλημάτων της οικονομίας προχώρησε στην εξυγίανση του ασφαλιστικού συστήματος με τρεις διαδοχικές παρεμβάσεις (1990, 1991, 1992).

Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, η Ελλάδα πέτυχε την είσοδό της στη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση στη σύνοδο κορυφής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων που πραγματοποιήθηκε στο Μάαστριχτ, έναν ευρωπαϊκό οργανισμό συνεργασίας για την άμυνα και την ασφάλεια, ενώ τέθηκαν οι βάσεις για την ενιαία νομισματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της ΟΝΕ.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη εργάστηκε για την εξομάλυνση των σχέσεων Ελλάδας – ΗΠΑ υπογράφοντας το 1990 την τελική συμφωνία για τις αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα. Το 1990, έπειτα από 27 χρόνια, πραγματοποιήθηκε η πρώτη επίσκεψη Έλληνα πρωθυπουργού στις Ηνωμένες Πολιτείες. Επίσκεψη που ανταπέδωσε ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζορτζ Μπους – και ήταν η πρώτη, ύστερα από 32 ολόκληρα χρόνια, επίσκεψη Αμερικανού Πρόεδρου στη χώρα μας.

Επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη συνέπεσε και η πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης και η αρχή της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Ο Μητσοτάκης αγωνίστηκε για να αποφευχθεί αυτή η διάλυση, πράγμα που δεν επετεύχθη τελικά, έτσι που η διάλυσή της είχε ως συνέπεια την ανεξαρτητοποίηση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, που διεκδικούσε την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας».

Στην εσωτερική πολιτική η κυβέρνηση ψήφισε τον νόμο που εισήγαγε για πρώτη φορά τη ρήτρα του 3% για την εκπροσώπηση κάποιου κόμματος στη Βουλή και τέλος, το 1992, η κυβέρνηση σύναψε συμφωνία με τον τέως βασιλιά Κωνσταντίνο, η οποία κυρώθηκε με τον νόμο 2086/1992 και προέβλεπε την απόδοση στο ελληνικό κράτος του μεγαλύτερου μέρους της βασιλικής περιουσίας.

Οι προσπάθειες του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη για τον περιορισμό του κράτους και των γενικών κρατικών δαπανών δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Για την ακρίβεια, το μεγάλο πολιτικό κόστος των μεταρρυθμίσεων – που ξεβολεύουν κατεστημένες κοινωνικές και πολιτικές φατρίες – απέτρεψε την κυβέρνηση να προχωρήσει σε ρήξεις λαμβάνοντας δραστικά μέτρα. Ωστόσο, όπως ήδη είδαμε παραπάνω, στον τομέα των ιδιωτικοποιήσεων η κυβέρνηση προχώρησε με γρήγορους ρυθμούς, παραβλέποντας τις υποκινούμενες πολιτικά αντιδράσεις διαφόρων εργαζομένων σε συγκεκριμένους κλάδους, όπως για παράδειγμα στα ναυπηγεία και στις αστικές συγκοινωνίες.

Ήδη τα τεράστια ελλείμματα οδηγούσαν την οικονομία στο χείλος της χρεοκοπίας και τα μέτρα λιτότητας που είχαν ήδη ξεκινήσει το 1989 εντάθηκαν στη λογική της σταθεροποίησης της οικονομίας. Οι πολιτικές λιτότητας, ως γνωστόν, δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς, πράγμα το οποίο οι ακατάστατες αντιπολιτεύσεις το χρησιμοποιούν ως όπλο προκειμένου να θίξουν την κυβέρνηση, θυσιάζοντας το δημόσιο συμφέρον υπέρ των κομματικών σκοπιμοτήτων. Και σε αυτήν την περίπτωση είχαμε μια από τα ίδια: σύσσωμη η αντιπολίτευση δεν άφησε την ευκαιρία της λαϊκής δυσαρέσκειας να πάει χαμένη για την ίδια. Έτσι, άρχισε το γνωστό τροπάριο για «κοινωνική αναλγησία», «καταστροφή των μεσαίων και λαϊκών στρωμάτων» και άλλα επικολυρικά. Από την άλλη, η άθλια οικονομία δεν άφηνε περιθώρια για να ασκηθεί η λεγόμενη φιλολαϊκή πολιτική.

Οι εσωκομματικές συγκρούσεις, η προβοκάτσια Σαμαρά, η οριακή πλειοψηφία και οι δυσκολίες εφαρμογής ολόκληρου του κυβερνητικού σχεδιασμού υπήρξαν οι βασικές αιτίες για την καταψήφιση της κυβέρνησης Κ. Μητσοτάκη στις πρόωρες εκλογές. Το σχέδιο Μητσοτάκη ήταν να λάβει τις δυσκολότερες αποφάσεις στα πρώτα δύο χρόνια, έτσι ώστε να έχει την ευκαιρία στα δύο επόμενα να προσπαθήσει να βελτιώσει την κατάσταση έχοντας επιτύχει μια οικονομική σταθερότητα.

Έτσι η Ν.Δ. κατήλθε στις εκλογές με το ίδιο πρόγραμμα που είχε υποστηρίξει πριν από δύο έτη αλλά και με τη λαϊκή δυσαρέσκεια ότι στην τριετή της θητεία η καθημερινότητα δεν βελτιώθηκε. Να σημειώσουμε ότι ήδη είχε διαμορφωθεί η παράδοξη ευδαιμονική αντίληψη ότι η κάθε μέρα οφείλει νομοτελειακά να είναι καλύτερη από την προηγούμενη. Έτσι, ο Μητσοτάκης και η κυβέρνησή του χρεώθηκαν τη μεγαλύτερη ευθύνη, περισσότερη από ό,τι τους αναλογούσε.

Διαβάστε επίσης:

Μέρος Έβδομο: Από την κυβέρνηση Τζαννετάκη στην κυβέρνηση Μητσοτάκη

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – Tο ΠΑΣΟΚ στην Kυβέρνηση ο λαός στην εξουσία

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία